مطالعات تازه روی دی‌ان‌ای نشان می‌دهد که گربه‌های خانگی امروزی در اصل از شمال آفریقا آمده‌اند و خیلی دیرتر از آنچه تصور می‌شد، به دیگر نقاط جهان راه پیدا کردند. در حالی‌ که در چین باستان، انسان‌ها هزاران سال پیش از ورود گربه‌های خانگی، با یک گونه گربه وحشی کاملا متفاوت، همزیستی مسالمت‌آمیز داشتند.

اینکه گربه‌ها برای نخستین بار چه زمان اهلی شدند، برای پژوهشگران همواره نامشخص بود، اما اکنون مطالعات تازه بر پایه دی‌ان‌ای‌های باستانی و تحلیل ژن‌های باقی‌مانده در استخوان‌ها و بقایای هزاران ساله گربه‌ها، درباره تاریخ اهلی شدن آن‌ها، سرنخ‌های تازه‌ای به دست داده است.

به‌ گزارش اورشلیم‌پست، باستان‌شناسان زمانی معتقد بودند که انسان و گربه حدود ۹ هزار و ۵۰۰ سال پیش در منطقه شام (شرق مدیترانه) کنار هم زندگی را آغاز کردند؛ جایی که کشاورزان نخستین غلات را ذخیره می‌کردند و این غلات، جوندگان را جذب می‌کرد. گربه‌های وحشی دنبال موش‌ها می‌آمدند، انسان‌ها نیز از این شکارچیان طبیعی آفات استقبال می‌کردند و روند اهلی‌سازی آغاز شد.

قدیمی‌ترین نشانه شناخته‌شده همراهی گربه و انسان از یک گور عصر نوسنگی در قبرس به‌دست آمد، اما اکنون تحلیل‌های ژنتیکی جدید، داستان متفاوتی ارائه می‌کنند. دی‌ان‌ای استخوان‌ گربه‌‌هایی که از سراسر اروپا، خاورمیانه و آسیا به‌ دست آمدند، نشان می‌دهد گربه‌هایی که امروز می‌شناسیم، بسیار دیرتر پدیدار شدند و نخستین گربه‌هایی نبودند که کنار انسان‌ها زندگی می‌کردند.

گرگر لارسون، از دانشگاه آکسفورد، می‌گوید: «ما استخوان‌هایی را که به‌عنوان گربه خانگی و تا ۱۰هزار سال قدمت داشتند بررسی کردیم تا ببینیم کدام‌ یک با ژنوم گربه‌های امروزی تطابق دارد. نتایج روایت قدیمی را کاملا عوض کرد.»

یکی از این مطالعات که در مجله علم (Science) منتشر شد، ۸۷ ژنوم گربه‌های باستانی و امروزی را بررسی کرد و نشان داد که گربه‌های اهلی امروزی (Felis catus) در واقع از شمال آفریقا منشا گرفته‌اند، نه منطقه شام و نزدیک‌ترین نیاکان آن‌ها نیز گربه‌ وحشی آفریقایی (Felis lybica lybica) است. این گربه‌ها حدود دو هزار سال پیش در سراسر اروپا پراکنده شدند (احتمالا به‌واسطه گسترش امپراتوری روم).

 پژوهش دوم که در مجله‌ «ژنومیک سلولی»‌‌‌ (‌Cell Genomics‌) منتشر شد، دی‌ان‌ای بقایای ۲۲ گربه را که در چین پیدا شده بودند، تحلیل کرد. نتایج نشان داد که گربه‌های خانگی امروزی تا سال ۷۳۰ میلادی و از طریق جاده ابریشم به چین رسیده بودند، اما پیش از آن، انسان‌ها به مدت هزاران سال با گونه‌ای کاملا متفاوت به نام گربه پلنگی آسیایی (Prionailurus bengalensis) زندگی می‌کردند که دست‌کم از ۵۴۰۰ سال پیش تا حدود سال ۱۵۰ میلادی، کنار انسان‌ها زیسته بود.

این گربه‌های پلنگی با وجودی که در نزدیکی سکونتگاه‌های انسانی زندگی و به کنترل جوندگان کمک می‌کردند، هرگز اهلی نشدند. رابطه آن‌ها با انسا‌ن‌ها به شکل همزیستی مسالمت‌آمیز و برای هر دو طرف سودمند بود، اما انسان‌ها هیچ‌گاه آن‌ها را اهلی نکردند یا پرورش ندادند.

یکی از دلایل احتمالی آن است که گربه‌های پلنگی به‌شدت به مرغ‌ها حمله می‌کردند. حتی در ادبیات بومی چین، لقب «ببر مرغ‌قاپ» داشتند. پس از دوران سلسله هان که مرغداری از حالت آزاد به سیستم‌های بسته تغییر کرد، درگیری میان انسان‌ها و این گربه‌ها هم بیشتر شد و در پی قرن‌ها دگرگونی اجتماعی و تغییرات محیط‌زیستی، این گونه کم‌کم از جوامع انسانی فاصله گرفت و به جنگل‌ها بازگشت. گربه‌های پلنگی امروز نیز همچنان در طبیعت آسیا زندگی می‌کنند و اگرچه کمیاب‌اند، منقرض نشده‌اند.

این دو مطالعه نشان می‌دهند که چگونه تغییرات محیطی انسان‌‌ها‌ از کشاورزی گرفته تا مسیرهای تجاری، روابط انسان و گربه را در مناطق مختلف شکل داد. 

این ایده که گربه‌های خانگی امروزی ابتدا در شمال آفریقا به‌ وجود آمدند، با نقش‌برجسته آن‌ها در آثار مصر باستان نیز سازگار است. هنر مصر باستان گربه‌ها را به‌عنوان همراهان ارزشمند خانه نشان می‌دهد. هرچند پژوهشگران بر سر اینکه آیا مصر محل اصلی اهلی‌ کردن گربه‌ها بود یا فقط جایی بود که گربه‌ها از شکارچی موش به حیوان خانگی تبدیل شدند، همچنان اختلاف‌نظر دارند.

از طرفی پرسش‌های بسیار دیگری نیز همچنان بدون پاسخ مانده است. قدیمی‌ترین بقایای گربه در اروپا از نظر ژنتیکی، با گربه‌وحشی اروپایی همخوانی دارند نه گربه‌های خانگی امروزی. کم بودن دی‌ان‌ای باستانی از شمال آفریقا و جنوب‌غرب آسیا هم بخش‌های دیگری از این داستان را ناتمام گذاشته است.

همان‌طور که جاناتان لوسوس از دانشگاه واشنگتن در سنت‌لوئیس می‌گوید: «گربه‌ها همچون ابوالهول، رازهایشان را کم‌کم فاش می‌کنند.» برای رازگشایی کامل از این مسیر پیچیده که به شکل‌گیری گربه‌های خانگی امروزی انجامید، به دی‌ان‌ای‌های باستانی بیشتری نیاز است.